Begrip en emotie in de mediation: ‘Maar zie mijn lijden …’

Begrip en emotie in de mediation: ‘Maar zie mijn lijden!’

Dat zei 1 van de partijen onlangs in een groepsmediation die ik deed voor een familie. Ik zag vervolgens de ‘benauwde’ blikken van de ander tot wie dit gericht was. Daar zat voor beiden precies de pijn. Juist bij de moeilijke momenten in een relatie, kan het mensen aan de empathische vaardigheid ontbreken, die hen zou helpen elkaar te begrijpen en te verstaan. Op die momenten kan de eigen behoefte om gezien en gehoord te worden zo groot zijn, dat daardoor met de ander geen rekening wordt gehouden. Alle betrokkenen willen een ‘goede’ relatie, maar komen er niet uit omdat zij worstelen met de verschillen in WAT zij van elkaar willen en de vorm waarin dit naar hun idee gegoten MOET worden.
Gezien en gehoord willen worden voor wie zij zijn. Dat hoor ik eenieder zeggen of beamen. En allen willen daarin authenticiteit en spontaniteit, maar schrikken tevens van elkaars ‘bagage.’ Zo ontstaat de knoop. Het is geen onwil maar onmacht. Ze willen elkaar omarmen en wijzen tegelijk elkaar af.

Belemmerende overtuigingen

Mensen raken vaak in de knoop door de denkbeelden die zij over relaties in het leven mee hebben gekregen. Het zijn veelal belemmerende overtuigingen die een obstakel in de relatie vormen. ‘Liefde betekent dat jij er altijd voor mij bent!’, dat is er zo een. In die verwachting zit wat benauwend in de relatie werkt. ‘Jij moet mij zien en horen!’ Daar zit geen vrijheid in maar een verplichting. Liefde is echter geen verplichting maar een geschenk van begrip, aandacht, betrokkenheid en intimiteit, dat alleen in vrijheid kan worden gegeven.

Verwarrende gevoelens

Verdere verwarring voor mensen ontstaat als zij geen helderheid over de oorzaak van hun eigen gevoelens hebben, en niet in staat zijn op basis daarvan hun behoeften te definiëren. Zij zien daardoor de relatie en de persoon van de ander als de reden voor de gevoelens die zij ervaren, in plaats dat zij hun onvermogen begrijpen om in de eigen behoeften te voorzien. En in hun wanhoop willen ze dan dat anderen hun pijn horen, maar vergeten te vragen of de ander hiertoe bereid en in staat is. Voor de ander lijkt er dan weinig ruimte over. Het verzoek om gehoord te worden klinkt als een eis: ‘Zie mijn lijden dat jij veroorzaakt!’

De Nee die een Ja is

De ‘NEE’ die volgt is te verwachten. Het kan klinken als een afwijzing en daarmee de situatie verergeren. Deze ‘nee’ is echter niet gericht tegen de persoon van de ander. De ‘nee’ wordt als de enige mogelijkheid gezien om een grens te stellen, zodat in de eigen behoeften kan worden voorzien. Het is eigenlijk geen ‘nee’ die je zegt tegen de ander maar een ‘ja’ die je zegt tegen jezelf.

Een nieuw begin: Teleurstelling en ontnuchtering

Het is lastig voor partijen dit te ervaren. De verwachting die zij van elkaar in de relatie hebben is zo onrealistisch groot, dat de teleurstelling moeilijk te verwerken is. ‘Is dit dan nog wel een relatie? Wat blijft er zo over?’ Maar hoe pijnlijk ook, pas als de illusies verdwenen zijn kan de echte relatie beginnen. Na de teleurstelling volgt de ontnuchtering door de realiteit van wat er werkelijk is. Om een gelijkwaardige en ‘gezonde’ relatie op te bouwen zal er werk nodig zijn. Het gaat er nu om opnieuw samen te verkennen wat de wederzijdse behoeften zijn en af te stemmen op welke wijzen deze voor eenieder het best kunnen worden ingevuld. Pas als iedereen zo in zijn gevoelens en behoeften wordt gezien, kan er weer onderling vertrouwen ontstaan. Als je merkt dat je wordt begrepen en dat er rekening met je wordt gehouden, begint dit weer te groeien. Langzaamaan wordt er dan op een natuurlijke manier meer mogelijk in de relatie.

Samen de puzzel maken

Vanuit dit idee help ik in mediations actief alle partijen om elkaars behoeften te leren kennen. Voor partijen verandert het beeld als hierdoor de ontbrekende stukken van de puzzel op tafel komen. Dit beïnvloedt in positieve zin hoe zij zich voelen en gedragen. Het gezamenlijk zoeken naar oplossingen volgt pas als dit werk gedaan is. Daarbij zoek ik niet het compromis, maar verken ik met partijen de opties die in zoveel mogelijk behoeften voorzien. Ook al is de uiteindelijk gevonden oplossing niet ideaal, toch kan hierdoor eenieder er uiteindelijk geheel achterstaan. Met kleine stapjes gaan zij dan een nieuwe relatie met elkaar aan.

Wat vraag je wanneer aan wie?

In een relatie waarin je open met elkaar kunt spreken en je gevoelens kunt uiten, is het makkelijker de grenzen van het mogelijke aan te geven. De behoefte om gehoord te worden kan worden begrensd door het vermogen dat de ander (in de situatie) heeft om te luisteren. Je kunt met elkaar sparren maar de ander is niet je therapeut. Een therapeutisch relatie kent andere spelregels en is anders dan de relatie die familieleden met elkaar hebben. Zo kan het goed zijn bewust een keus te maken in wat je wie en wanneer vraagt als je iemand nodig hebt om naar jou te luisteren. De kans dat je dan gezien en gehoord wordt voor wie je bent wordt daardoor beduidend vergroot.